İş Sağlığı ve Güvenliği Rehberi: Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) Nedir?
İş sağlığı ve güvenliği açısından önemli bir kavram olan kişisel koruyucu donanım (KKD), farklı tanımlar ile karşınıza çıkabilir. KKD nedir sorusunun ilk cevabı, bir veya birden fazla sağlık ve güvenlik tehlikesine karşı korunmak amacıyla kişiler tarafından giyilmek ya da taşınmak için tasarlanmış olan herhangi bir cihaz, malzeme veya alet olarak verilebilir. Kişisel koruyucu donanımın bir diğer tanımı ise kişiyi aynı anda bir ya da daha fazla riske karşı korumak amacı ile imalatçı tarafından bir bütün haline getirilen birçok cihaz, malzeme veya aletten oluşan donanımdır olarak sunulabilir.
Kısaca iş güvenliği KKD malzemeleri, çalışanları iş yaparken karşılaşabilecekleri risklere karşı koruyan ekipmanlardır. Ülkemizde oldukça önemli bir yere sahip olan kişisel koruyucu donanım konusunda iki farklı yönetmelik mevcuttur. İş sağlığı ve güvenliği kanunu kapsamında bu ekipmanların kullanım şartlarını belirleyen yönetmelik; ‘Kişisel Koruyucu Donanımların İş Yerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik’tir. ‘Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği’ ise kişisel koruyucu donanımların üretiminden denetimine kadar farklı konuları düzenleyen yönetmelik olarak karşınıza çıkar. Kişisel koruyucu donanım satış, tasarım, üretim, piyasa düzenlemeleri gibi birçok konuya ilişkin usul ve esasları belirleyen bu yönetmelikler iş yerlerindeki risklerin önlenmesini amaçlar. KKD yönetmeliği; TT.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından belirlenir.
Kişisel Koruyucu Donanım Çeşitleri, Standartları ve Özellikleri Nelerdir?
KKD kategorileri, 7 maddede incelenebilir. Kişisel koruyucu donanım özellikleri, çeşitleri ve standartlarının yer aldığı maddelere aşağıda göz atabilirsiniz.
1. Baş Koruyucular: Baret, bone, saç filesi, kep ve şapka baret; baş koruyucular arasında yer alan kişisel koruyucu donanımlardır. Çalışanların baş bölgesine gelebilecek darbelere karşı koruma sağlayan bu donanımların; başı yüksekten düşebilecek cisimlere karşı, çarpmalara karşı, güneş ışınları, elektrik akımı gibi farklı risklere karşı da koruyuculuğu olabilir. Kafa koruyucu KKD standartları; EN ISO 13911, EN 397+A1, EN 50365, EN 471, EN 443, EN 14458, EN 171, EN 812:2012 ve N 12492 olarak karşınıza çıkar.
2. Kulak Koruyucular: Kulaklık, kulak tıkacı, akustik baret; kulak koruyucular arasında yer alan kişisel koruyucu donanımlardır. Çalışanları yüksek gürültü risklerine karşı koruyan bu donanımlar; basınç, toz gibi farklı etmenlerin zararlarının da önüne geçer. Kulak koruyucu standartları; EN 352-1, EN 352-2 ve EN 352-3’dir.
3. Göz ve Yüz Koruyucular: Vizör, çapak gözlüğü, yüz siperi, kaynak maskesi, yüz maskesi gibi farklı donanımların bulunduğu göz ve yüz koruyucular kategorisi; yüz ve göz bölgesini koruma altına alır. Zararlı ışınlar, sıçrayan cisimler, toz ve benzeri risklere karşı göz ve yüz bölgesini koruyan bu donanımlar ile birçok iş kazasının önüne geçilebilir. EN 166, EN 167, EN 168, EN 169, EN 170, EN 171, EN 172, EN 175, EN 207 ve EN 208; göz ve yüz koruyucu standartları arasındadır.
4. Ayak ve Bacak Koruyucular: İş ayakkabısı, dizlik, tabanlık gibi farklı donanımların yer aldığı ayak ve bacak koruyucular; birçok riske karşı savunmasız bir durumda olan ayak ve bacak bölgesini dışarıdan gelebilecek zararlara karşı koruma altına alır. EN ISO 20345, EN ISO 20346, EN ISO 20347, EN ISO 17249, EN 15090, EN 50321, EN 61340, EN ISO 11611, EN 12568 ve EN 13287; ayak ve bacak koruyucu donanımların standartları arasında yer alır.
5. Solunum Koruyucular: Gaz maskesi, toz maskesi, oksijen tüplü solunum setleri (SCBA), hava hattına bağlanabilen solunum cihazları; solunum koruyucular kategorisinde yer alır. Bu donanımlar solunum sistemini havada asılı toz tanecikleri ve düşük oksijen seviyesi risklerine karşı korur. Solunum koruyucuların standartları EN 136, EN 137, EN 139, EN 140, EN 141, EN 149, EN 270, EN 403 ve EN 405 olmak üzere farklılık gösterir.
6. El ve Kol Koruyucular: Eldiven, parmak kılıfı, kolluk; el ve kol koruyucular arasında yer alan kişisel koruyucu donanımlardır. Neredeyse tüm çalışma alanlarında aktif bir şekilde rol oynayan el ve kollar; KKD özellikleri sayesinde kimyasal madde, elektrik akımı, cisim batması ve kesmesi gibi birçok riske karşı koruma altına alınır. EN 420: 2016, EN 388: 2016, EN 407: 2004, EN 421: 1994, EN 511: 1994, EN 659+A1: 2008, EN 1082-1, EN 12477: 2001 ve EN 60903 2003; el ve kol koruyucuların standartları arasındadır.
7. Vücut Koruyucular: Tek kullanımlık tulumlar, vücut koruyucular kategorisinde yer alır. Yapılan işin risklerine karşı koruyuculuk özelliği ile donanımlı olan iş elbiseleri; dayanıklı ve rahat olmaları ile ön plana çıkar. Vücut koruyucuların standartları; EN- 1149-5, EN ISO 13982-1:2004+A1:2010, EN 13034:2005+A1:2009, EN 14126:2003+AC:2004, EN 14325:2004 Bu standartlar tek kullanımlık tulumlarda yer alan standartlardır.
Kişisel Koruyucu Donanım Kullanım Şartları ve Talimatları Nedir?
KKD kullanım şartları arasında tüm donanımların tam koruma sağlaması ön plana çıkar. Kişisel koruyucu donanımların kendilerinin bir tehlike kaynağı olmaması gerekir. Ergonomik özelliğe sahip olan kişisel koruyucu donanımlar, yapılan işin şartlarına da uygun olmalıdır. İşveren tarafından ücretsiz olarak verilmesi gereken bu donanımlar, KKD zimmet formu kapsamında işveren ve çalışan arasında yapılan anlaşma ile koruma altına alınır. Kişisel koruyucu donanım (KKD) kullanma talimatı içerisinde yer alan maddeler incelendiğinde amaç ve uygulama hakkında detaylı bilgiye sahip olunabilir.
KKD giyme ve çıkarma sırası, koruyucu ekipmanların uygun bir şekilde giyilip çıkarılması açısından önem arz eden bir konudur. Kişisel koruyucu donanım giyilirken önce önlük, ardından maske uygun şekilde giyilir. Sonrasında gözlük ve yüz koruyucu ve eldiven sırasıyla giyilir. Kişisel koruyucu donanım çıkarma sırası ise eldiven ile başlar. Sonrasında sırasıyla gözlük veya yüz koruyucu ve önlük çıkarılır. KKD giyme ve çıkarma sırasına dikkat edilerek doğru bir kullanım sağlanabilir.